Wie het eerste zes gooit, mag beginnen… doe je mee met een potje?

Dit weekend ligt er op de keukentafel: Monopoly, waar we het stof vanaf hebben geblazen, en de opgelapte kartonnen doos van Master Mind, plakband op de gescheurde hoekjes. Welke bordspelletjes liggen er bij jullie vergeten in een kast of stoffig op zolder? Haal ze tevoorschijn, dan kun je een spelletjesavond houden! Wist je dit allemaal al over deze negen beroemde bordspelletjes?

Monopoly: Kalverstraat, een hotel, dat kost je…

Link spel, want het kan uren duren en soms brengt het onvoorziene donkere kanten van het karakter van je tegenspelers naar boven. Of wist je al dat je partner zuur gaat kijken als hij zijn laatste geld moet aftikken omdat hij op de Herengracht komt, die jij hebt vol gezet met hotels?

Het spel is in 1903 ontwikkeld door de Amerikaanse Lizzie Magie, met een educatief doel: ze wilde aantonen dat een economie die ondernemerschap beloont, beter draait dan een stelsel waarbij een monopolist het voor het zeggen heeft. Aan de prijzen van de straten en de bedragen voor hotels en huizen kun je zien hoe oud het spel is dat je in de kast hebt. De Dorpsstraat in Ons Dorp, de goedkoopste straat op het bord, kostte bij mijn opa en oma nog maar 6 gulden, op het spel van komende zaterdag is het al 6000 gulden. Wat kost hij bij jou?

Mens-Erger-Je-Niet: per ongeluk de tafel aangestoten

Geen enkel bord is bij ons zo vaak door de kamer gevlogen als dat vervelende Mens-Erger-Je-Niet. Het stamt af van een traditioneel Indiaas spel Pachisi. In 1896 werd het als Ludo in Groot-Britannië uitgebracht. De gekke Nederlandse naam hebben we te danken aan Joseph Friedrich Schmidt, die het spel in Duitsland introduceerde als Mensch ärgere Dich nicht. In België wordt het ook ‘Paardjesspel’ genoemd. Bijna je pionnetje veilig in de haven, en dat je zus ‘m dan slaat? Oei, stoot ik nou per ongeluk tegen de tafel? Ja, nu zijn alle pionnetjes van hun plek, laten we maar opnieuw beginnen.

Ganzenbord: en dan gooi je alsmaar geen zes

Het zal je niet verbazen: dit spel bestaat al eeuwen: uit historische bronnen blijkt dat Francesco de Medici in de zestiende eeuw een ganzenbordspel als relatiegeschenk opstuurde naar Filips de Tweede. In 1640 werd ganzenbord voor het eerst in Nederland gespeeld. Je zou het niet denken als je met je gans over het bord hobbelt, of al beurten lang in de put zit en wanhopig zes probeert te gooien, maar het spel heeft een diepe filosofische laag. Het is een verbeelding van de levensweg, en het werd gebruikt om kinderen te leren dat het lot bepaalt hoe je terecht komt in het leven. Spelletjes met dobbelstenen werden vroeger gezien als iets slechts, maar ganzenbord was zo braaf dat het hierbij wel was toegestaan. Of werden in die tijd ook de dobbelstenen van het ganzenbord voor gokspelletjes gebruikt?

Master Mind: wie zijn die twee mysterieuze mensen?

Die twee mensen op de doos van Master Mind vond ik vroeger enorm fascinerend. Wie zijn dat, achter die spiegelende tafel? Was hij de boef in dit spel? En dan die mevrouw in die rare jurk, hoe zat dit allemaal? Het gaf me een beetje James-Bond-slechterikken idee en het zag er niet naar uit dat die twee ineens een potje Master Mind zouden gaan spelen.

Master Mind is een redelijk nieuw spel, gebaseerd op een ouder spelletje met de naam Stieren en Koeien. Dat werd door de universiteit van Cambridge in de prehistorie van computertechnologie veranderd in een spel op de computer met de naam Moo. De versie van bruin plastic met gekleurde pinnetjes is in de jaren zeventig gemaakt door een Israëlische expert in telecommunicatie, Mordecai Meirowitz. Zie je wel, het had misschien toch iets te maken met spionnen, met computers hacken en razend slim zijn. Doen we nog een potje?

Risk: ik val Groenland aan met drie legers

Een Franse regisseur dacht: dat is een leuk spelletje, oorlog voeren en de wereld veroveren. Begin jaren vijftig ontwikkelde hij dus het spel Risk, dat hij eigenlijk ‘La Conqueste du Monde’ wilde noemen. Maar een spelletjesuitgever veranderde de spelregels een beetje, verkocht het aan een uitgever in Amerika en daar noemden ze het Risk, the Continental Game. Wist je dat de naam RISK ook verwijst naar de voorletters van de kleinkinderen van de vertegenwoordiger bij de spelletjesuitgeverij? Je kunt Risk met z’n zessen spelen, maar met twee gaat het ook. Hou een avondje vrij en zorg voor genoeg hapjes en drankjes, want een potje Risk kan uuuren duren. En nu val ik Groenland aan met drie legers, mag ik de dobbelstenen?

Pim-pam-pet: iets van de groenteboer met een F

Dit spel komt uit Duitsland, daar heette het Denk Fix! In de eerste Nederlandse uitgave heette het ‘Zeg het meteen!’, maar dat werd in 1942 Pim-pam-pet. Het spel draait om vragen en een draaischijf, waar je aan kunt draaien zodat er een letter van het alfabet te zien is. ‘Dit kun je kopen bij de groenteboer’ staat er op zo’n kaartje, en dan stopt de draaischijf bij F. Eh…

Rummikub: kan ik bijna uit, gooit oma het hele speelveld overhoop

Waarschijnlijk ben ik niet de enige die hier een beetje een jeugdtrauma aan heeft overgehouden. Dan had ik nog twee stenen op m’n plankje, die ik in de komende beurt zou kunnen wegleggen en dan zou ik de winnaar zijn. Maar eerst was mijn oma nog aan de beurt, met een plankje met zeker vijf stenen. Ze dacht heel lang na, terwijl ik zat te wiebelen op mijn stoel, en dan… gooide ze het hele speelveld omver: ‘Die twee leg ik hierbij, dan heb ik daar een vijf over die ik samen met die en die daar leg en dan kan daar…’ en hop, haar hele plankje leeg! En ik? Wist niet eens meer wat mijn plan was met die twee laatste steentjes van me. Weer niet gewonnen!

Oorspronkelijk was Rummikub een kaartspelletje, met twee spellen kaarten moest je dat spelen. Dan lag wel de hele tafel voor, dus aan het begin van de twintigste eeuw bedacht Ephraim Hertzano een versie met kleine steentjes. Hij verkocht de eerste versies huis-aan-huis. In 1977 werd het spel verkocht aan een grote spelletjesfabrikant in Amerika en daar werd het een enorm succes. Er is nu een online versie! Jammer dat oma er niet meer is, anders had ze me ook via internet met boter en suiker kunnen inmaken met een potje.

Klaverjassen: spelen we Rotterdams of Amsterdams?

Rotterdams of Amsterdams? Als je niet weet wat dat betekent, heb je vast nog nooit geklaverjast. Het is een oud spelletje, het blijkt dat het in de vijftiende eeuw al werd gespeeld in Nederland. Het kaartspelletje sloeg aan, voor de echte fanatiekelingen werden in de achttiende eeuw klaverjasverenigingen opgericht. Het is een internationaal spel, in Frankrijk heet het Belote, in Oost-Europa wordt Klaberjass gespeeld, maar het heet ook Klobaish, Clobish of Kalabraisz. Natuurlijk zijn overal de regels net een beetje anders.
Waar die rare naam vandaan komt? Klaver verwijst naar bloemen, en natuurlijk naar de klaverkaarten in het spel. Jas is een oude naam voor boer, en dat is als troef de hoogste kaart. Negen punten worden altijd de ‘nel’ genoemd, de hoogste kaart na de boer.

En: Amsterdams of Rotterdams? Als je Amsterdams speelt, hoef je geen troefkaart te spelen als de slag naar je spelpartner gaat, bij Rotterdams ben je altijd verplicht om in te troeven. Niks nieuws voor ervaren spelers, maar aanleiding voor scheve gezichten als je nog niet zo lang speelt…

Scrabble: dat woord staat zeker niet in het woordenboek

Dit is misschien wel het beroemdste bordspel ter wereld, de spelregels zijn in 121 landen vertaald. Het werd bedacht door Alfred Mosher Butts, toen hij werkeloos raakte. In 1938 bedacht hij dit spelletje met woorden, dat een beetje op kruiswoordpuzzels lijkt. In Nederland is een officiële Scrabblebond, die toernooien organiseert en een officiële scrabble-woordenlijst uitbrengt om een einde te maken aan discussies over of een woord nou wel of niet is toegestaan. Die discussies werden bij ons thuis beslecht door de Dikke Van Dale: als het woord daarin stond, dan mocht het. Maar natuurlijk was die Van Dale niet de allernieuwste editie…

Welk bordspel haal jij vanavond tevoorschijn?