Ga naar de inhoud

Oud-Hollandse spreekwoorden en gezegden

Update:


Oud-Hollandse gezegden, we kennen er genoeg. Toch is het meer iets van vroeger en verdwijnen spreekwoorden steeds meer naar de achtergrond. Deze oud-Hollandse gezegden zijn jarenlang gebruikt en hoor je nog steeds voorbijkomen.

Als een bok op de haverkist

Als je ergens als een bok op de haverkist op zit, wil je iets wel heel graag hebben. Je kan het niet loslaten. Gegarandeerd dat sommige ouders dit gezegde gebruikten als je stond te popelen om het nieuwste speelgoed uit de speelgoedzaak in handen te krijgen.

Alle hens aan dek

Bij het gebruik van ‘alle hens aan dek’ weet je dat je moet bijspringen. Het houdt in dat iedereen zijn handen moet uitsteken om te helpen. Dit gezegde komt uit de tijd van de scheepvaart waarin de uitspraak betekende dat alle beschikbare krachten moesten helpen, omdat er een probleem was. Bijvoorbeeld storm of een vijandig schip in zicht.

Broodje Aap

Een verhaal van klinkklare onzin. Ja, dat was het broodje aap verhaal. Je had altijd wel iemand die kon ‘praten als Brugman’ om er nog een oud-Hollands gezegde in te koppen. Oftewel, iemand die met veel overtuigingskracht kon praten. Diegenen hadden ook geen moeite om een Broodje Aap verhaal te vertellen.

De kool en de geit sparen

De kool en de geit sparen komt overeen met ‘water bij de wijn doen’. Je gebruikte het om bij iemand aan te geven dat je een compromis wilde sluiten om elkaar tegemoet te komen. De kool en de geiten sparen komt voort uit een raadsel van een schipper die een wolf, geit en een kool naar de overkant van de rivier moet brengen. Er maar mag één dier tegelijk mee. Hoe vaak moet de schipper gaan om zowel de wolf en de geit als de kool te sparen?

Een huishouden van Jan Steen

Had jij een huishouden van Jan Steen thuis? Of ging je weleens ergens spelen waar het leek op een huishouden van Jan Steen? Dan had je het natuurlijk over een huis waarin het een ongeorganiseerd zooitje was. Huishoudens waar een schoonmaakster langskwam of waar een van de ouders parttime werkte, waren vaak de huishoudens waar alles op orde was.

Iemand om de tuin leiden

Of je het nu wil of niet, we zijn allemaal weleens om de tuin geleid. Door grootvader bijvoorbeeld, die zich in je jongere jaren voordeed als Sinterklaas. Of door je partner die zegt het huishouden van Jan Steen te hebben georganiseerd, terwijl er één kamer is waar alle troep naartoe is gegaan. Als je iemand om de tuin leidt, houd je iemand voor de gek.

Jan Rap en zijn maat

Jan Rap en zijn maat waren geen onderdeel van de bovenlaag of de elite. Je had het over Jan Rap en zijn maat als je het had over een schurft of over achterbuurtvolk. Niet voor niets staat ‘rap’ voor schurft. Tegenwoordig gebruik je dit als je mensen asociaal vindt. Niet zo netjes om te gebruiken, dus.

Op het vinkentouw zitten

Je bent klaar om aan de slag te gaan als je op het vinkentouw zit. Je bent ongeduldig en gespannen en wil gewoon beginnen. Dat kan ook gaan om iets dat je zelf niet in de hand hebt. Bijvoorbeeld wanneer je gespannen in een theaterzaal zit en niet kan wachten tot de voorstelling begint.

Tot sint-juttemis wachten

Deze uitspraak moet je een keer gehoord hebben als je als puber niet altijd op tijd thuiskwam. Als je ouders ‘tot sint-juttemis moeten wachten’, kunnen ze net zo goed niet wachten. Er bestaat geen sint-juttemis. Dus als je hierop zou moeten wachten, zou je wachten op iets dat nooit zal komen.

Voor de draad ermee!

Tijd om eerlijk te zijn. Als iemand ‘voor de draad ermee!’ roept, wil diegene dat je de waarheid spreekt. En wel onmiddellijk. Dit oud-Hollandse gezegde wordt nog dagelijks gebruikt en heb je vroeger vast weleens van de conrector op school of van je ouders gehoord wanneer je niet helemaal eerlijk was geweest.

Herken jij alle bovenstaande oud-Hollandse gezegden? En gebruik jij ze vandaag de dag zelf ook? Laat het ons weten in de reacties.

Reacties 45

  1. avatar
    Jan de Vries

    Dit zijn idd gezegden maar volgens mij worden die best nog gebruikt. Ik gebruik ze ook nog, de een wat meer dan de ander. Spreekwoorden is wat anders. Dat is een soort volkswijsheid met een oorzaak en gevolg, om je iets te leren. Vaak zit er ook een rijm in. Bijv: Wie zijn billen brandt moet op de blaren zitten. Of: haastige spoed is zelden goed. Of: in het land der blinden is Eenoog koning. En: als apen hoger klimmen willen, ziet men algauw hun blote billen.

  2. avatar
    andy beimers

    Word het woord billen nog gebruikt of is het ouderwets?

  3. avatar
    bert van eijk

    Iedereen heeft ze toch?? De 1 mooie en de ander nog mooiere.

  4. avatar
    Gerda Beijer

    Nee hoor, wordt nog steeds gebruikt, vooral als er gesproken wordt met kleine kinderen erbij.

  5. avatar
    Ria Veerkamp

    Ja ik gebruik ze nog heel veel. Bij de tegenwoordige jeugd zijn ze onbekend. Ik sta in de familie dus bekend als de oma van de gezegden en spreekwoorden.

  6. avatar
    andy beimers

    Wie dat gelooft heeft een paardehooft

  7. avatar
    Els Korthals

    hoofd met d toch

  8. avatar
    Dick Bär

    Geen schrijffoutje, dus opzettelijk denk ik. Omdat "hoofd" niet zou rijmen op "gelooft". :-) Dick Bär, Argentinië

  9. avatar
    Dick Verkijk

    Opmerkingen n.a.v. Hollandse spreekwoorden. 1. "alle hens aan dek". Wat niet wordt vermeld is dat "hens" komt van het Engelse "hands". Het is ook nog steeds een Engelse uitdrukking: "all hands on deck" 2. "Huishouden van Jan Steen": Jan Steen was een Nederlandse schilder die veel chaotische huishoudens schilderde. Dat is de oorsprong van die uitdrukking

  10. avatar
    Els Korthals

    👍👍

  11. avatar
    hans rijk

    Dat weet toch iedereen. Maar wat betekend: Met je kloten voor het blok zitten? Ook een zeemansuitdrukking.

  12. avatar
    Juul van der Werff

    Het is goed dat je opmerkt welke oorspronkelijke betekenis aan spreekwoorden kleven.

  13. avatar
    Gilles Zegers

    Ik ken ze allemaal en gebruik ze wel eens. Ik kan er nog wel wat noemen die hier niet bij staan. - Wie het onderste uit de kan wil hebben krijgt het deksel op zijn neus. -Het is lood om oud ijzer. -Een koekje van eigen deeg. -Geen appels met peren vergelijken. -De pot verwijt de ketel dat hij zwart ziet. -Hier ga je een aap van zien neuken. Gilles Zegers

  14. avatar
    hans rijk

    Alles heeft zijn voor en tegen. Niet van johan cruijf, maar van mijn moeder en daarvoor.

  15. avatar
    Frederik Ensel

    Wat een ASO

  16. avatar
    Maarten Penne

    Natuurlijk wordt 'billen' nog gebruikt , voor mij nog een woord dat past in mijn levendige vocabulaire. Kijk op YouTube en 'workouts' , een hele serie filmpjes waarin workouts met billen worden gepresenteerd....'shapen van je billen ; 'billen training'...etc ...het is een woord dat in de fitness branche... hot is ....In ieder geval een zeer regelmatig gebruikt woord.

  17. avatar
    Jan Rutte

    Wie altoos in de spiegel ziet,....die kent de ware schoonheid niet Wie zich met schoonheid vleidt die kent slechts ijdelheid

  18. avatar
    Alfons Verheijden

    De kat op het spek binden Eerste gewin is katte gespin Beter één vogel in de hand dan tien in de lucht Voor spek en bonen Wie het eerst komt, het eerst maalt De soep wordt niet zo heet gegeten zoals hij opgediend wordt Het geluk is met de domme

  19. avatar
    Jan Meijer

    Ik ken geen oud-hollandse spreekwoorden en gezegdes. Wel Nederlandse... Het moet eens afgelopen zijn met Holland als Nederland bedoeld wordt.

  20. avatar
    Rob Lamers

    Daar ben ik het helemaal mee eens. Wij wonen niet in Holland maar in Nederland. Ook de TV kan er wat van. Daar denken ze ook dat iedereen in Holland woont en dat er geen andere provincies bestaan.

  21. avatar
    Debby van Heijgen

    U kunt zich beter druk maken over belangrijke zaken!

  22. avatar
    Gerda Beijer

    Wat een onzin.....

  23. avatar
    Pia Staub

    Holland betrekt zich op de provincies Noord-en Zuid-Holland. Het gehele land is Nederland.

  24. avatar
    Gerda Beijer

    Ja ik gebruik ze nog steeds. Soms schrik ik er van. Er zijn veel medelanders, die onze taal (redelijk) spreken, maar opschrikken, als ik een gezegde gebruik.

  25. avatar
    Maurice meerts

    bun ginne hollenjer dus gebroek mien eige plat dialekt

  26. avatar
    Nolly Kozijn

    Elk vogeltje zingt zoals het gebekt is.

  27. avatar
    Helena Toren

    Bist doe een Grunniger?

  28. avatar
    Els Korthals

    De meeste ken ik maar niet allemaal dus. Leuk!

  29. avatar
    Sander Blankestijn

    Mijn dochter van 23 jaar kwam met een tegeltje aan toen iets niet lukte en op dat tegeltje staat "Gaat het niet zoals het moet. dan moet het zoals het gaat". Soms moet je dan wel "wachten tot Sint Juttemis", maar het is beter dan "Als een bok op de haverkist" te springen.

  30. avatar
    hans rijk

    Ik mis o.a. Met je kloten voor het blok staan.

  31. avatar
    Daan Koppenol

    Gezegden zijn vaak al heel oud. Je kunt dat zien op: https://nl.wikipedia.org/wiki/Nederlandse_Spreekwoorden De schilder Breughel heeft in één schilderij een groot aantal spreekwoorden afgebeeld. Die spreekwoorden werden tot het midden van de vorige eeuw allemaal nog veel gebruikt terwijl ze toch al een jaar of 500 oud waren. Juist in de laatste 20 jaar lijkt het er op dat ze niet meer worden gebruikt. Erg jammer, maar dat is nou eenmaal zo alles verandert en niks blijft het zelfde.

  32. avatar
    f. bakker

    Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet. Dat was mijn moeders levensmotto. Ze was een schat van een mens. Te goed voor deze wereld. Waarschijnlijk is ze daarom zo vroeg gestorven.

  33. avatar
    Helena Toren

    Dat zei mijn moeder ook altijd.

  34. avatar
    Helen Tempelaar

    In mijn boekenkast staan twee delen "Nederlandsche spreekwoorden, uitdrukkingen en gezegden" van dr. F.A. Stoett, ze stonden al bij mijn vader in de kast. Ik gebruikte ze al voor school en nu blader ik er nog regelmatig in. Het blijft leuk: heel veel bekende en onbekende spreekwoorden met ook de oorsprong er bij.

  35. avatar
    Yvonne Germain

    Mijn grootmoeder had voor iedere gelegenheid wel een passend gezegde of spreekwoord. Als wij te dik boter met hagelslag op onze boterhammen deden dan zei ze: goed is goed, maar dubbel is eens zo dik. Als ik fluitend de trap afliep kreeg ik te horen: Een meisje dat fluit is zelden de bruid of ook: fluitende meisjes en loeiende koeien zijn zelden de goeien. Voor de duidelijkheid, mijn grootmoeder werd in 1885 geboren (in Boskoop)... het zijn dus volgens mij heel oude gezegdes. Ik heb ze ook nooit door iemander anders horen zeggen. Y. Germain-van der Ploeg

  36. avatar
    Hans Beukers

    Het mooie van gezegden vind ik dat er een kern van waarheid achter schuilt. Ze komen niet zomaar uit de lucht vallen.

  37. avatar
    Elly Koolen

    vervelend potje poep

  38. avatar
    Frits de Bruin

    Leuk die oude spreekwoorden. Ook eentje die je nooit meer ziet is: buikje vol, hoofdje blij. Frits de Bruin, Bussum

  39. avatar
    piet Catijn

    je weet nooit hoe een koe een haas vangt ! wie zijn gat brand ,moet op de blaren zitten .! een koekje van eigen deeg !

  40. avatar
    Marianne Pietersen

    Mijn Oma, uit Gorkum en geboren omstreeks 1885, gebruikte heel veel spreekwoorden. Die van Yvonne Germain heeft mijn Oma ook wel gebruikt. Spreekwoorden waren soms wat anders in andere streken. Maar ook zijn er spreekwoorden die je in het Duits en Engels and zelfs het Frans kan terugvinden. Ik zit in een Nederlands bejaardendoep in Queensland, en de mensen hier die voor WW2 geboren zijn gebruiken meer spreekwoorden dan de jongeren. WE zitten hier wel leuk, in Australië heb je de ruimte dus we hebben elk onze eigen bungalow. Geen hutje bij mutje hier. En wel gezellig om op je oude dag weer wat Nederlands te praten, koffie te leuten, en rookworst, Moccona of Leidse kaas in de winkel te kunnen kopen. Kijk op het internet naar Prins Willem Alexander Village.

  41. avatar
    YVONNE HARVEY-SHEA

    Oost West thuis is het ook niet zo lekker

  42. avatar
    Helena Toren

    Mijn moeder (Annie Slink): Laat niet als dank voor 't aangenaam verpozen, de eigenaar van 't bos de schillen en de dozen.

  43. avatar
    Yvonne Germain

    Op zes jarige leeftijd vroeg ik aan mijn grootmoeder: "Oma, hou oud bent u"? Ik kreeg het volgende antwoord: Ik ben zo oud als mijn handen, maar niet als mijn tanden en mijn ogen en oren zijn gelijk geboren. Het werd een spelletje om steeds weer haar leeftijd te vragen, al was het alleen maar om haar het versje te horen opzeggen. Zo grappig, ze is 90 jaar geworden. Yvonne Germain-van der Ploeg

  44. avatar
    johan rouwendaal

    Je ziet ze vaak die borden langs de weg met: Vaart minderen spaart kinderen. Zal nooit de reactie van iemand vergeten die daar een ander bordje onder hing: minder neuken spaart spreuken.

  45. avatar
    Peter Vliegenthart

    Als de drank is in de man, de wijsheid is in de kan.