Dit is het originele kerstverhaal (en zo is onze moderne kerst ontstaan)

Kerstmis ging niet altijd over een rode, jolige kerstman, kerstbomen en cadeaus. Het originele kerstverhaal komt natuurlijk uit de bijbel. Maar hoe gaat dat verhaal ook alweer? En hoe zijn onze moderne kersttradities ontstaan?

Het bijbelse kerstverhaal

Onder het kerstverhaal verstaan we in de Westerse wereld over het algemeen de geboorte van Jezus Christus, zoals te vinden in het Evangelie volgens Lucas. God zond engel Gabriël naar Maria, een meisje uit de stad Nazaret die was uitgehuwelijkt aan een man die Jozef heette. Gabriël vertelde Maria dat ze zwanger zou worden en een zoon zou baren, die Jezus moest heten. Hij zou een groot man worden en Zoon van de Allerhoogste worden genoemd. 

Maria werd inderdaad zwanger en baarde in Bethlehem haar zoon Jezus. Omdat zij tijdelijk in de stad waren en geen verblijfplaats hadden, wikkelde ze haar eerstgeborene in een doek en plaatste hem in een voederbak. Dat is het beeld van de baby Jezus Christus zoals wij hem nu met kerst vaak zien, in een kerststal. De herders die een bezoek brachten aan de baby, waren kort daarvoor ingelicht door een engel. Die bracht hen het nieuws dat er een redder was geboren, de messias, iets wat de herders daarna met eigen ogen wilden zien. In Bethlehem troffen ze inderdaad de baby Jezus in een voederbak aan, en zij verlieten de stad terwijl ze God loofden en prezen. Zij vertelden het verhaal van de redder voort, en zo ontstond er hoop voor vrede op aarde.

Het ontstaan van het kerstfeest

Wanneer mensen aan het kerstverhaal denken, zijn dit de beelden die in hen opkomen. De heilige maagd Maria, baby Jezus Christus, de herders, de stal. Talloze kerken, beelden, boeken en schilderijen van over de hele wereld vertellen het verhaal. Het is dan ook niet gek dat kerst zo’n grote, belangrijke feestdag is geworden. Maar: in de bijbel wordt nergens de datum 25 december genoemd. Dus hoe is het kerstfeest ontstaan?

Dit heeft te maken met het Romeinse feest Saturnalia. Dit was een midwinters feest dat het draaien van de zon vierde. 21 december is immers de kortste dag van het jaar. De keizer Aurelius verklaarde 25 december tot ‘de geboorte van de onoverwinnelijke zon’. Het festival werd gevierd met feesten, drank, kaarsen, het geven van cadeaus, het dragen van grappige hoeden en het versieren van openbare ruimten met groen. Klinkt het al herkenbaar?

In het Keltische Brittannië, net als in Germaanse en Scandinavische landen, vierde men de ‘december zonnewende’ met het feest Yule. Dit werd gevierd met kampvuren, gezelligheid en versiering, met name de hulst. Van het woord ‘yule’ komt het moderne woord ‘jolly’, een Engels woord dat sterk geassocieerd wordt met kerstmis. In de Germaanse versie van Yule werden er verhalen verteld over de grote Odin met zijn witte baard, die in de nacht kleine cadeautjes achterliet voor mensen.

Het samengaan van het kerstfeest en de geboorte van Christus

De kerk besloot bij het zien van deze feesten al snel dat verbieden van dit soort heidense praktijken geen zin had. De oplossing? De feesten samenvoegen en er een christelijke viering van maken. De kerk nam alle elementen van de feesten die mensen zo leuk vonden – het zingen, het vieren, de groene versiering, het geven van cadeaus –, en maakte er kerstmis van. Een dag waarop de geboorte van Christus gevierd werd, al is de echte datum van de geboorte van Christus dus helemaal niet bekend.

Toch kwam het vieren van de geboorte van Christus op 25 december goed uit, want dat zou betekenen dat op 25 maar de Heilige Geest over Maria heen kwam. Dit kwam weer overeen met de datum van de lente-equinox, een ander populair feest. Ook zorgde het voor een mooie symmetrie met de datum van de kruisiging van Jezus (Pasen). Kortom: kerstmis bestond al vóór het verhaal van de geboorte van Jezus Christus als een heidens feest, en de kerst heeft er een christelijk feest van gemaakt. 

Het ontstaan van de kerstman

Er mist alleen nog een belangrijk element in het hele verhaal: de kerstman. We noemden net al kort Odin, een god uit de Noorse mythologie. Een verre, verre voorloper van de kerstman. Maar de kerstman zoals we hem nu kennen, vindt deels ook zijn oorsprong in Turkije. Nicholas was een Turkse bisschop uit Smyrna, ongeveer 250 jaar na de dood van Christus. Hij was een rijk man en hielp de armen door hen cadeaus en geld te geven. Zeelieden verspreidden verhalen over de gulle bisschop en zo moet het verhaal vermengd zijn geraakt met dat van Odin, de grote man met de baard. 

St. Nicholas werd in Nederland Sinterklaas, en het waren wij Nederlanders die Sinterklaas naar Amerika brachten toen New York nog New Amsterdam was. Daar werd het ‘Santa Claus’. Opvallend is dat in deze tijd de kerstman nog groene kleding had. In 1931 besloot frisdrank gigant Coca Cola vanwege marketingdoeleinden dat de kerstman rood moest worden, en dat was dat. 

Kerst als feest van geven en dankbaarheid

Het was in de 19e eeuw dat kerstmis sterk verbonden raakte met het tonen van dankbaarheid en geven aan de armen. De meeste kerstverhalen zijn in deze tijd geschreven en ook veel bekende kerstliedjes komen uit die tijd. De 19e eeuw was de tijd van industrialisatie, en dit leidde tot grote verschillen tussen rijk en arm. Kerstmis was voor de rijken het moment om iets aan het schuldgevoel te doen, en aan de armen te geven. En natuurlijk past deze kerstgedachte ook bij het verhaal van Jezus Christus, die een gul en goed man was en iedereen op zijn pad hielp.

Het moderne kerstfeest is dus een mengelmoes van vele tradities en culturen, die allemaal iets gemeen hadden. Het samenzijn, het tonen van dankbaarheid en het geven aan anderen. En dat is natuurlijk de belangrijkste traditie van allemaal.