De jaarwisseling staat voor de deur en daarmee komt ook de eeuwenoude traditie van vuurwerk weer tot leven. Maar hoe is deze spectaculaire traditie eigenlijk ontstaan? Lees hier alles over de geschiedenis van vuurwerk. Ook blikken we terug met wat heerlijke nostalgische herinneringen.
Het ontstaan van vuurwerk
De oorsprong van vuurwerk gaat terug tot het oude China, waar in de 7e eeuw voor Christus al experimenterende alchemisten een mengsel ontdekten dat explosief reageerde. Deze ontdekking leidde tot de creatie van het eerste vuurwerk, dat werd gebruikt om de mensen te beschermen tegen ongelukken en ziektes en om met religieuze rituelen boze geesten te verdrijven. De viering van nieuwjaar was een van die gelegenheden waarbij vuurwerk werd aangewend om boze geesten te verdrijven.
Verspreiding naar Europa
De verspreiding van buskruit naar Europa kent verschillende verhalen. Marco Polo wordt genoemd als mogelijke brenger, terwijl anderen de kruistochten aanwijzen. Tijdens de Middeleeuwen begon buskruit een rol te spelen in Europa, voornamelijk als wapen, zij het minder frequent dan nu. Het gebruik van kanonnen was destijds nog uitzonderlijk, en het beroep van kanonnier was buitengewoon risicovol.
Vuurwerk door de eeuwen heen
Het gebruik van buskruit in vredestijd nam toe als een manier om indruk te maken. Het beheersen van explosies werd een teken van macht en vaardigheid. Shows werden georganiseerd door kanonniers om hun expertise te demonstreren, waarbij kleuren en vormen werden toegevoegd aan het buskruit voor een spectaculair effect. Hierdoor werd de beheersing van buskruit een wetenschap op zich.
De eerste vuurwerkshows waren er al in 1700
Deze spectaculaire vuurwerkshows werden steeds vaker ingezet bij evenementen. Europese hoven voegden vuurwerk toe aan feesten, terwijl openbare vieringen zoals kroningen of koninklijke huwelijken werden verrijkt met vuurwerkshows. Tijdens de kroning van de Engelse koning James II werd een grootschalige show vanaf de Thames georganiseerd, en ter ere van de Vrede van Utrecht in 1713 vond er een imposante vuurwerkshow plaats op de Hofvijver in Den Haag.
Vuurwerk werd gezien als wetenschap
In Sint Petersburg werd de ontwikkeling van vuurwerk een prominent onderzoeksgebied aan de nieuwe Academie van de Wetenschappen. Demonstraties van vuurwerk werden gebruikt als representatie van de seculiere wetenschap. Echter, ondanks het onderzoek in Sint Petersburg, lag de organisatie van vuurwerkshows voornamelijk in handen van Italiaanse experts. Florence werd het epicentrum van de Europese vuurwerkproductie. Italiaanse vuurwerkdeskundigen reisden door Europa om hun diensten aan te bieden voor shows. Door voortschrijdende wetenschappelijke kennis ontwikkelden zij nieuwe technieken, waardoor de shows steeds spectaculairder werden.
Vuurwerk en Oud & Nieuw
Net als in China kende Nederland de traditie om lawaai te maken tijdens de overgang naar het nieuwe jaar, een gebruik dat teruggaat naar de Germaanse Joel- en midwinterfeesten. Mensen trokken zingend door de straten, ontstaken vreugdevuren en schoten soms zelfs met vuurwapens. Dit werd vaak gedaan onder invloed van alcohol. Deze festiviteiten veroorzaakten net als nu overlast, wat leidde tot verschillende maatregelen. In de 16e eeuw probeerde het Amsterdamse stadsbestuur bijvoorbeeld het ‘nieuwjaarszingen’ te verbieden, maar zonder succes. In de 18e eeuw verbood het stadsbestuur van Dordrecht de vreugdevuren uit angst voor brandgevaar in de grotendeels houten stad. Oud en nieuw bleef echter een luidruchtig feest dat op straat gevierd werd. Met de ontdekking van carbid, een chemische reactie die ontstaat wanneer carbid met water in aanraking komt, kreeg men een nieuw middel om lawaai te maken rond de jaarwisseling. Sindsdien klinkt het gebulder van de melkbussen tijdens oud en nieuw in grote delen van Nederland.
Nederlanders de grootste Europese consumenten van vuurwerk
In de jaren zeventig van de twintigste eeuw groeide het afsteken van vuurwerk uit tot een steeds belangrijker onderdeel van de jaarwisseling. Zowel het aanbod als de vraag naar vuurwerk nam snel toe. Siervuurwerk werd gemakkelijker verkrijgbaar, wat resulteerde in een grotere hoeveelheid verkocht vuurwerk jaar na jaar. Hoewel vuurwerk tijdens oud en nieuw ook in andere Europese landen wordt afgestoken, zijn Nederlanders de grootste consumenten ervan. Geen ander land besteedt per hoofd van de bevolking zoveel geld aan vuurwerk.
Toekomst vuurwerk onzeker vanwege gevaren
Toch stuiten de gevaren en overlast van vuurwerk steeds vaker op weerstand. Hierdoor zijn er steeds meer regels gekomen rondom het afsteken ervan. Sommige categorieën vuurwerk, zoals vuurpijlen, mogen niet langer door consumenten afgestoken worden. Er is een groeiende roep om een einde te maken aan deze Nederlandse vuurwerktraditie. Velen geven de voorkeur aan grote centrale vuurwerkshows in plaats van dat consumenten zelf vuurwerk afsteken. In 2022 was er echter geen meerderheid in de Tweede Kamer voor een verbod.
De traditie staat dus onder toenemende druk. Zorgen over overlast door ongelukken en vandalisme hebben geleid tot beperkingen in het afsteken van vuurwerk door overheidsmaatregelen. De tijdsduur waarin vuurwerk afgestoken mag worden is ingekort, en gemeenten voeren steeds vaker vuurwerkvrije zones in tijdens de jaarwisseling.
Nostalgische herinnering aan kopen van vuurwerk
Gerlinde (1955) vertelt: “In 1980 vuurwerk kopen was een avontuur op zich. Ik herinner me nog levendig hoe ik met een glimlach van oor tot oor de vuurwerkwinkel binnenstapte. De winkel was gevuld met opwinding en een zweem van kruitgeur hing in de lucht. Rijen vol kleurrijke dozen, glinsterende sterretjes en ratelende rotjes trokken direct mijn aandacht. Het was als een snoepwinkel voor elke vuurwerkliefhebber. Ik liep langs de schappen, bewonderde de uitgestalde assortimenten en koos zorgvuldig mijn favoriete vuurwerk uit voor de komende jaarwisseling. Mijn favoriet als kind? De knalerwten en de kleine rode pijltjes. Mijn kleinkinderen zijn daar ook dol op. Kan ook haast niet anders.
Wat zijn jouw herinneringen aan het verkopen van vuurwerk?
Meer blogs:
Oliebollen met oud en nieuw: waar komt deze traditie vandaan?